Ιερές Μονές

1. Μεγίστης Λαύρας
2. Βατοπεδίου
3. Ιβήρων
4. Χιλανδαρίου
5. Διονυσίου
6. Κουτλουμουσίου
7. Παντοκράτορος
8. Ξηροποτάμου
9. Ζωγράφου
10. Δοχειαρίου
11. Καρακάλου
12. Φιλοθέου
13. Σίμωνος Πέτρας
14. Αγίου Παύλου
15. Σταυρονικήτα
16. Ξενοφώντος
17. Γρηγορίου
18. Εσφιγμένου
19. Παντελεήμονος
20. Κωνσταμονίτου

Σκήτες

Αγ. Άννας
Αγ. Ανδρέα

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Ιστορία Ι. Μ. Ζωγράφου

Το μοναστήρι αυτό βρίσκεται πάνω στο βουνό, αθέατο από την παραλία και χωμένο σε μια δασωμένη πλαγιά της νοτιοδυτικής πλευράς της χερσονήσου. Για να το επισκεφθεί κανείς πρέπει να βαδίσει μια ώρα περίπου από τον αρσανά του και πάνω από 3 ώρες από τις Καρυές.
Τιμάται στη μνήμη του αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). Στο Τυπικό του Τσιμισκή του 972, αναφέρεται το όνομα "Γεώργιος Ζωγράφος". Εκτιμάται ότι η χρονολογία αυτή συμπίπτει με την ίδρυσή της.
Σύμφωνα με την παράδοση, η Μονή Ζωγράφου ιδρύθηκε τον 100 αιώνα, στα χρόνια που αυτοκράτορας στο Βυζάντιο ήταν ο Λέων ΣΤ' ο σοφός, από 3 μοναχούς, τον Μωυσή, τον Ααρών και τον Ιωάννη, που ήταν αδέρφια και κα- τάγονταν από την Αχρίδα. Η ίδια παράδοση, εξάλλου, μας πληροφορεί ότι οι 3 αυτοί ιδρυτές διαφωνούσαν ως προς την αφιέρωση του μοναστηριού, προτάσσοντας ο καθένας το πρόσωπο ή την εορτή που προτιμούσε. Συγκεκριμένα πρότειναν αντίστοιχα την Παναγία, τον άγιο Νικόλαο και τον άγιο Γεώργιο, αλλά επειδή ήταν αδύνατο να καταλήξουν μόνοι τους κάπου, αποφάσισαν να αφήσουν το όλο θέμα στη θεία θέληση. Έτσι έκλεισαν μέσα στο καθολικό μια ξύλινη πλάκα και άρχισαν να προσεύχονται να γίνει το θαύμα. Πράγματι όταν πήγαν για να δουν το αποτέλεσμα, βρήκαν ζωγραφισμένη πάνω στο ξύλο την εικόνα του αγίου Γεωργίου, στον οποίο και αφιέρωσαν τη Μονή και από το γεγονός αυτό ακριβώς την ονόμασαν Μονή του αγίου «Γεωργίου τού Ζωγράφου».
Το ότι υπήρχε το μοναστήρι από τον 100 αιώνα φαίνεται καθαρά από το κείμενο του Α' Τυπικού του Αγίου Όρους, όπου υπογράφει ως ηγούμενός του ο «Γεώργιος ο Ζωγράφου». Η ιστορία του όμως μας είναι άγνωστη στους αμέσως επόμενους αιώνες, ίσως γιατί κάηκαν πολλά αρχεία από την εποχή αυτή.
Έτσι ερχόμαστε στον 13ο αιώνα, όπου τοποθετείται κανονικά ανάμεσα στις άλλες αγιορείτικες μονές και μάλιστα με μοναχούς Βουλγάρους. Στο τέλος περίπου του αιώνα αυτού φρόντισε πολύ για τη Μονή ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Mιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, ώστε απορεί κανείς πώς αυτός ο ίδιος με τη συνεργασία και του πατριάρχη Ιωάννη Βέκκου, ταγμένοι και οι δύο υπέρ της ενώσεως των δύο Εκκλησιών, βασάνισαν αγιορείτες ανθενωτικούς μοναχούς. Ειδικά στη Μονή Ζωγράφου λένε ότι μαρτύρησαν, αφού ρίχτηκαν στη φωτιά από απεσταλμένους του αυτοκράτορα, 26 μοναχοί της και σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος κτίστηκε το 1873 και υπάρχει και μέχρι σήμερα ακόμη, ευλαβικά διατηρημένο, ένα κενοτάφιο μέσα στην αυλή. Οι αλύγιστοι εκείνοι ασκητές, πιστοί στην ορθόδοξη παράδοση και κηρυγμένοι με φανατισμό εναντίον της ενώσεως των εκκλησιών κάηκαν ζωντανοί μέσα στον πύργο της Μονής στις 10 Οκτωβρίου 1276, όπως αναφέρει η επιγραφή του μνημείου. Το μοναστήρι λίγο αργότερα έζησε ξανά δύσκολες στιγμές και μάλιστα από τους Καταλανούς πειρατές, που το έκαψαν και το κατέστρεψαν στο μεγαλύτερο μέρος του. Ανοικοδομήθηκε όμως σύντομα χάρη στις χορηγίες των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων και κυρίως του Ανδρόνικου Β΄ και του Ιωάννη Ε΄, καθώς επίσης και πολλών ηγεμόνων των παραδουναβίων χωρών.
Έτσι αρχίζει μια νέα καλή οπωσδήποτε περίοδος για το μοναστήρι, που όμως δεν συνεχίστηκε για πολύ καιρό. Άλλαξαν σιγά σιγά τα πράγματα προς το χειρότερο και έφτασε μέχρι την τέλεια σχεδόν ερήμωσή του. Τη φορά αυτή την ανακαίνισή του θα την αναλάβουν οι ηγεμόνες της Ουγγροβλαχίας, από τους οποίους ξεχωρίζει ο Στέφανος ΣΤ΄ ο καλός, που εργάστηκε πολύ για το μοναστήρι (1502). Στη συνέχεια έγιναν και άλλες εργασίες στη Μονή. Συγκεκριμένα το 1716 ανακαινίστηκε η νοτιοανατολική πτέρυγα και στα χρόνια 1862-1896 επισκευάστηκαν η βορεινή με το μεγάλο πρόπυλο της μονής και η δυτική, που είναι και η ψηλότερη με τους εξαιρετικά χονδρούς τοίχους της, την κοινή τράπεζα και το αρχονταρίκι της.
Γενικά ακολούθησε μια ανοδική πορεία σε όλη αυτή την περίοδο και η Μονή Ζωγράφου έφτασε στο σημείο να ξεπερνά σε πλούτο πολλές από τις άλλες μονές του Όρους. Αρχικά η μονή Ζωγράφου ήταν ελληνική και όλοι οι εκπρόσωποί της υπογράφουν ελληνικά. Για πρώτη φορά το 1192 εκδηλώνεται το ενδιαφέρον των βασιλέων της Βουλγαρίας γεγονός που ενθαρρύνει την προσέλευση βουλγαρόφωνων μοναχών στον Άθωνα και στην αλλαγή του χαρακτήρα της μονής. Ως προς την εθνικότητα των πατέρων της Μονής, στις αρχές του 18ου αιώνα και για πολύ καιρό, εκτός από τους Βουλγάρους κατοικούσαν σ' αυτή και Σέρβοι, καθώς και πολλοί Έλληνες μοναχοί. Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε από το ότι οι Ακολουθίες στη Μονή αυτή ψάλλονταν και στις δύο γλώσσες, στην ελληνική και βουλγαρική. Αλλά από το 1845 και μέχρι σήμερα επικράτησε το βουλγαρικό στοιχείο και έμειναν μόνο Βούλγαροι μοναχοί. Αυτοί, καθώς και άλλοι ομοεθνείς τους, που βρίσκονταν σε σκήτες και σε κελλιά του Άθω, δεν πήραν μέρος στο βουλγαρικό σχίσμα, στο τέλος του περασμένου αιώνα, γι' αυτό και ονομάστηκαν «Βουλγαρορθόδοξοι».
Στις αρχές του 13ου αιώνα υπέστη σοβαρές καταστροφές από Καταλανούς πειρατές, αλλά και τους ενωτικούς του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ και του πατριάρχη Βέκκιου οι οποίοι - κατά την παράδοση - το 1276 θανάτωσαν είκοσι έξι μοναχούς στον πύργο της μονής. Το 1873 ανεγέρθηκε στην θέση του παλιού πύργου μνημείο των είκοσι έξι αυτών μαρτύρων. Για την αποκατάσταση των καταστροφών, οι αυτοκράτορες Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος και Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος ενίσχυσαν σημαντικά την μονή. Το ίδιο έκαναν και ο Μιχαήλ Ασάν της Βουλγαρίας καθώς και Ηγεμόνες Σερβίας και Μολδαβίας.
Το μοναστηριακό συγκρότημα είναι μεγαλοπρεπές, με ορθογώνια βασική διάταξη των κτιρίων και προεξέχοντα επί μέρους τμήματα στο εξωτερικό περίγραμμα. Η είσοδος της μονής με το διαβατικό βρίσκονται στην βορεινή πλευρά του συγκροτήματος. Το Καθολικό, απέναντι από το διαβατικό, είναι κτισμένο κάθετα στον άξονα της αυλής και την διαχωρίζει σε δύο τμήματα.
Μεγάλο μέρος των κτισμάτων των πτερύγων είναι δομημένο με λαξευτούς ορθογώνιους λίθους και πλίνθους με ισοδομική τοιχοποιία. Τα παλαιότερα σωζόμενα κτίρια είναι των αρχών του 16 ου αιώνα.
Η νοτιοανατολική πτέρυγα της μονής είναι ανακαινισμένη το 1716. Η βορεινή πτέρυγα, το πρόπυλο και η δυτική πτέρυγα , η επιβλητικότερη της μονής είναι κτισμένες την περίοδο από το 1862 μέχρι το 1896.
Η μονή Ζωγράφου είναι κοινοβιακή από το 1849 με σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Ανθίμου Δ΄.
Κατέχει την 9η θέση στην ιεραρχία των μονών του Αγίου Όρους. Ηγούμενος της μονής Ζωγράφου είναι ο αρχιμανδρίτης Γέρων Αμβρόσιος.
Η μονή έχει οκτώ παρεκκλήσια μέσα στο χώρο της και άλλα οκτώ εξωτερικά του οικοδομικού της συγκροτήματος

Καθολικό Ι. Μ. Ζωγράφου

Το Καθολικό της μονής Ζωγράφου οικοδομήθηκε το 1801, πάνω στα ερείπια παλαιότερου καθολικού του 16ου αιώνα.
Είναι αφιερωμένο στον Άγιο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο. Το 1817 ο ναός ιστορήθηκε με τοιχογραφίες. Αργότερα το 1840 προστέθηκε ο υαλόφρακτος εξωνάρθηκας. Μορφολογικά ο ναός ανήκει στον τρίκοχο αγιορείτικο τύπο με ωραία ισόδομη τοιχοποιία από λαξευτές ορθογώνιες πέτρες και πλίνθους. Στην βόρεια και νότια πλευρά των εξωτερικών τοίχων βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιά λιθανάγλυφα. Στον προνάρθηκα βρίσκονται τοποθετημένοι τέσσερις μαρμάρινοι θρόνοι του 1818.
Της ίδιας περιόδου είναι και ορισμένα από τα στασίδια που βρίσκονται στη Λητή. Στα τρία προσκυνητάρια του κυρίως ναού φυλάσσονται αντίστοιχες παλαιές εικόνες του Αγίου Γεωργίου, μεγάλης ιστορικής και λατρευτικής αξίας. Μεγάλης λατρευτικής αξίας είναι και η εικόνα της " Επακούουσας" που φυλάσσεται στο ιερό βήμα του ναού.
Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο και η Αγία τράπεζα είναι έργα αξιόλογης τέχνης. Οι ακολουθίες στο ναό και τα παρεκκλήσια της Μονής εδώ και 150 χρόνια ψάλλονται στην Σλαβονική δηλαδή την παλιά εκκλησιαστική σλαβική γλώσσα.

Καμπαναριό

Το καμπαναριό της Μονής Ζωγράφου είναι κτίσμα του 1896, που δημιουργήθηκε από την ανακαίνιση του αρχικού οικοδομήματος του 1810. Βρίσκεται ενσωματωμένο στην ανατολική πτέρυγα της Μονής, απέναντι από το παρεκκλήσι της κοίμησης της Θεοτόκου. Η μεγαλύτερη από τις καμπάνες του χαρίσθηκε στη μονή από την Ρωσική μονή Αγ. Παντελεήμονος.
Κάτω από την πυραμιδοειδή του στέγη βρίσκεται τοποθετημένο το παμπάλαιο ρολόι με τον εντυπωσιακά ογκώδη μηχανισμό του που λειτουργεί από τον προηγούμενο αιώνα.

Φιάλη

Η φιάλη της μονής Ζωγράφου βρίσκεται στη Βορειοδυτική γωνία της αυλής. Είναι περίτεχνη κατασκευή από μάρμαρο με περιστύλιο από οκτώ κίονες και θωράκια στα έξι από τα οκτώ ενδιάμεσα των κιόνων. Το εσωτερικό του θόλου καλύπτεται από τοιχογραφίες, σε προχωρημένη φθορά ,σήμερα. Η αρχιτεκτονική της σύνθεση συμπληρώνεται από την κρήνη με λεοντοκεφαλές στο κέντρο της φιάλης και μαρμάρινη φιγούρα μοναχού που την υποβαστάζει.

Παρεκκλήσια

Μέσα στο οικοδομικό συγκρότημα της μονής Ζωγράφου βρίσκονται οκτώ παρεκκλήσια ενώ άλλα οκτώ βρίσκονται έξω από τον περίβολό της. Σημαντικότερο είναι το παρεκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Ακαθίστου ) όπου φυλάσσεται η εικόνα της "Παναγίας Προαγγελλομένης" ή του "Ακαθίστου". Είναι ανεξάρτητο ναίδριο στην αυλή , βόρεια του καθολικού. Οικοδομήθηκε το 1764 και κοσμήθηκε με τοιχογραφίες το 1780.
Ενσωματωμένα στον οικοδομικό ιστό των πτερύγων βρίσκονται το παρεκκλήσι των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, ασυνήθιστα μεγάλου όγκου κτισμένου το 1900 πάνω από την Τράπεζα. Το παρεκκλήσι του Προδρόμου στην ανατολική πτέρυγα με τοιχογραφίες του 1768 και το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, με νεότερες τοιχογραφίες κάτω απ΄ αυτό.
Τα παρεκκλήσια των Αρχαγγέλων και του Οσίου Κοσμά στο δυτικό τμήμα της νότιας πτέρυγας. Το παρεκκλήσι των είκοσι έξι Μαρτύρων στη βόρεια πτέρυγα, δίπλα στη βιβλιοθήκη και το παρεκκλήσι της Μεταμορφώσεως, με τοιχογραφίες του 1869, στην ανατολική.

Κοιμητήριο

Το Κοιμητήριο της μονής Ζωγράφου, βρίσκεται ΒΑ της μονής, λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά απ΄ αυτήν. Ο κοιμητηριακός ναός είναι κτίσμα του 18ου αιώνα. Αντιπροσωπεύει τον τύπο του συνεπτυγμένου σταυροειδή με τρούλο.

Αυλή

Ο οικοδομικός ιστός της Μονής Ζωγράφου σχηματίζει ευρύχωρη αυλή που περικλείει το Καθολικό, το παρεκκλήσι της Κοίμησης, την Φιάλη και το μνημείο των είκοσι έξι μαρτύρων, ενώ συμπληρώνεται από δύο ψηλά αιωνόβια κυπαρίσσια.
Το μαρμάρινο μνημείο των 26 μαρτύρων κατασκευάσθηκε το 1873 και αναφέρεται στον θρυλούμενο θάνατο είκοσι έξι μοναχών και λαϊκών στον παλιό πύργο της μονής κατά το έτος 1276 από τους ενωτικούς του Μιχαήλ Παλαιολόγου και του πατριάρχη Ιωάννη ΙΑ' Βέκκου. Μια παλιά χειροκίνητη αντλία στο βόρειο τμήμα της αυλής, συμπληρώνει τη σημερινή της εικόνα.

Τράπεζα Ι. Μ. Ζωγράφου

H Τράπεζα της μονής Ζωγράφου οικοδομήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα στη θέση που βρισκόταν η προηγούμενη τράπεζα του 15 ου αιώνα. Είναι κτίσμα ευρύχωρο σχήματος Τ ενσωματωμένο στη δυτική πτέρυγα της μονής, απέναντι από την είσοδο του Kαθολικού. Το εσωτερικό της Tράπεζας είναι λιτό, χωρίς τοιχογραφίες. Η τοξωτή απόληξη του δυτικού τοίχου της σε συνδυασμό με τον επιβλητικό τρούλο του παρεκκλησίου των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, συνθέτουν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της Μονής.

Μαγειρείο

To μαγειρείο της μονής Ζωγράφου βρίσκεται στο ισόγειο της δυτικής πτέρυγας, δίπλα από την Τράπεζα. Συγκροτείται από μεγάλους χώρους όπου συνυπάρχουν οι παλιές εγκαταστάσεις με τις σύγχρονες ανέσεις. Η εστία από χυτοσίδηρο λειτουργεί μέχρι και σήμερα με ξύλα.

Λαδαριό

Το λαδαριό της Μονής Ζωγράφου βρίσκεται έξω από τον περίβολο της μονής, στη ΒΑ της πλευρά, ανάμεσα στο παλιό νοσοκομείο και το κοιμητήριο. Σε αχρηστία πλέον σήμερα, διασώζει αξιόλογα απομεινάρια του παλιού του εξοπλισμού. Το δοχειό της μονής βρίσκεται στα υπόγεια του βόρειου τμήματος της δυτικής πτέρυγας. Στο δροσερό μικροκλίμα του χώρου αυτού διατηρείται το κρασί της μονής, αναλλοίωτο σ' όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Ταυτόχρονα διατηρούνται και τα δείγματα της παράδοσης κατασκευής ξύλινων βαρελιών κι όλων γενικά των κατασκευών που η παράδοση της παραγωγής και φύλαξης του κρασιού, δημιούργησε.

Φούρνος

Ο φούρνος της μονής Ζωγράφου λειτουργεί σε αυτοτελές διώροφο κτίσμα, λίγα μέτρα έξω από το νότιο τμήμα του περιβόλου της μονής. Είναι μεγάλο, καλά διατηρημένο κτίσμα του οποίου ένα μέρος, εξοπλισμένο με νέα μηχανήματα χρησιμοποιείται και σήμερα Το υπόλοιπο φιλοξενεί τα αχρηστεμένα πια αλλά γοητευτικά απομεινάρια της παλιάς τεχνολογίας παρασκευής ψωμιού.

Κρασαριό

Το κρασαριό της μονής Ζωγράφου είναι εγκατεστημένο στο κάθισμα του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, κοντά στον αρσανά της μονής. Εκεί, με τις παραδοσιακές τεχνικές και τον παλιό εξοπλισμό παράγονται τόσο το κρασί, όσο και το ρακί της μονής.

Πτέρυγες Ι. Μ. Ζωγράφου

Στο μέγεθος και την κτιριολογική εικόνα των πτερύγων της Μονής Ζωγράφου αντικατοπτρίζεται το υψηλό ενδιαφέρον των βυζαντινών αυτοκρατόρων, των ηγεμόνων των παραδουνάβιων χωρών και του βουλγαρικού κράτους για την μονή. Η σημερινή εικόνα της μονής διαμορφώθηκε από το εκτεταμένο οικοδομικό πρόγραμμα των τελευταίων δεκαετιών του 19 ου αιώνα.
Οι πτέρυγες συγκροτούνται από κτίρια τετραώροφα στην πλειονότητά τους που περικλείουν το καθολικό και σχηματίζουν ευρύχωρη αυλή. Εκτός από τα κελλιά στα οποία διαβιούν οι μοναχοί, στις πτέρυγες είναι ενταγμένα επτά παρεκκλήσια, η Τράπεζα, το κωδωνοστάσιο, η βιβλιοθήκη, το αρχονταρίκι, το συνοδικό, το ηγουμενείο κ.ά Η βόρεια κι η δυτική πτέρυγα που ανακαινίσθηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, διατηρούνται σήμερα στην καλύτερη κατάσταση.
Η ανατολική πτέρυγα, με σημαντικά προβλήματα λόγω φθορών και προσωρινή επικάλυψη της στέγης με λαμαρίνα, είναι σήμερα ακατοίκητη στο μεγαλύτερο τμήμα της. Στην πτέρυγα αυτή, σώζονται ακόμη, χώροι υγιεινής του 19 ου αιώνα. Η νότια πτέρυγα, κατεστραμμένη στο ανατολικό της τμήμα από την πυρκαγιά του 1974, άρχισε ήδη να αποκαθίσταται. Η κτιριολογική διάταξη των πτερύγων περιλαμβάνει έναν μακρύ επιμήκη διάδρομο στο κέντρο που εξασφαλίζει την προσπέλαση στα δωμάτια των δύο πλευρών. Ιδιαίτερο για την μονή στοιχείο είναι οι κρήνες στο εσωτερικό των διαδρόμων αυτών. Την εικόνα των πτερύγων συμπληρώνουν οι πολλοί εξώστες με τα επιμελημένα μεταλλικά κιγκλιδώματα.

Κελλιά

Τα κελλιά των πτερύγων στεγάζονταν παλιά στην ανατολική και τη νότια πτέρυγα. Σήμερα είναι εγκατεστημένα στην δυτική και το δυτικό. μέρος της νότιας πτέρυγας που διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση. Τα κελλιά είναι μικρών γενικά διαστάσεων δωμάτια με λιτό εξοπλισμό. Εξαίρεση στο λιτό αυτό περιβάλλον αποτελούν οι περίτεχνες κτιστές σόμπες.

Συνοδικό-Ηγουμενείο

Το συνοδικό της μονής Ζωγράφου στεγάζεται στον δεύτερο όροφο της βορειοδυτικής γωνίας της μονής. Είναι μια εξαιρετικά ευρύχωρη σάλα με περίτεχνα διακοσμημένη οροφή. Φωτογραφίες παλιών ηγουμένων και μελών των παλαιών βουλγαρικών βασιλικών οικογενειών ενισχύουν το κλίμα μεγαλοπρέπειας του χώρου αυτού. Δίπλα στο συνοδικό υπάρχει μικρό μαγειρείο, που εξυπηρετούσε άλλοτε τις ανάγκες υψηλών φιλοξενούμενων. Το ηγουμενείο της μονής βρίσκεται στη νότια πτέρυγα, στο τμήμα της που σώθηκε απ΄ την πυρκαγιά του 1974.

Αρχονταρίκι

Το αρχονταρίκι της μονής Ζωγράφου στεγάζεται στον 2ο όροφο της βόρειας πτέρυγας, δίπλα από το συνοδικό. Είναι ένα ευρύχωρο σαλόνι γωνιακού σχήματος με διακοσμημένα ταβάνια.
Στους τοίχους κοσμείται από φωτογραφίες μελών των βουλγαρικών βασιλικών οικογενειών.

Λοιποί χώροι

Στις πτέρυγες της μονής Ζωγράφου πέρα από τις χρήσεις που περιγράφονται αναλυτικά, θα πρέπει να σημειωθούν η ύπαρξη παλιού φαρμακείου και με ενδιαφέροντα δείγματα της ιστορικής πορείας της μονής.

Κειμήλια Ι. Μ. Ζωγράφου

Σκευοφυλάκιο

Το σκευοφυλάκιο της μονής Ζωγράφου βρίσκεται στον προτελευταίο όροφο του πύργου της εισόδου στη βόρεια πτέρυγα της μονής, κάτω από την βιβλιοθήκη και το παρεκκλήσι των είκοσι έξι Μαρτύρων.
Εκεί φυλάσσονται διάφορα κειμήλια της μονής, Ιερά σκεύη, εικόνες, πέπλα και άμφια, καθώς και ξυλόγλυπτοι επενδυμένοι σταυροί διαφόρων εποχών, θαυμάσια δείγματα ξυλογλυπτικής τέχνης.

Εικονοφυλάκιο

Η μονή Ζωγράφου δεν διαθέτει ειδικό χώρο εικονοφυλακείου. Οι εικόνες φυλάσσονται στο παρεκκλήσι των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου . Οι προσκυνηματικές μόνον εικόνες φυλάσσονται στο Ιερό βήμα του καθολικού.

Βιβλιοθήκη

H βιβλιοθήκη της μονής Ζωγράφου στεγάζεται στον τελευταίο όροφο του πύργου της εισόδου στη βόρεια πτέρυγα, δίπλα στο παρεκκλήσι των είκοσι έξι μαρτύρων. Η συλλογή της περιλαμβάνει 162 ελληνικά χειρόγραφα και 388 σλαβικά μεταξύ των οποίων 2 περγαμηνούς κώδικες του 12ου - 13ου αιώνα , 43 χάρτινους κώδικες του 14 ου - 18 ου αιώνα, 66 κώδικες εκκλησιαστικής μουσική και 10.000 περίπου έντυπα , τα περισσότερα βουλγαρικά. Από τα Σλαβικά χειρόγραφα, μεγάλης λατρευτικής αξίας είναι το λειτουργικό και ευχολόγιο του Αγίου Ευθυμίου που φυλάσσονται εκεί.

Κτίσματα Ι. Μ. Ζωγράφου

Η μονή Ζωγράφου διαθέτει στον άμεσο περιβάλλοντα χώρο της ένα πυκνό πλέγμα κτισμάτων κυρίως στην ΒΑ πλευρά της. Στα κτίσματα αυτά που συνθέτουν ένα πολύ ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό σύνολο περιλαμβάνονται το κοιμητήριο, εργατόσπιτο, αστυνομικός σταθμός, λαδαριό κρήνες , το κιόσκι και το βουρδουναριό.

Αρσανάς

Το συγκρότημα του αρσανά της μονής Ζωγράφου βρίσκεται στο Σιγγιτικό κόλπο λίγο βορειότερα του αρσανά της Μονής Κωνσταμονίτου. Συνδέεται με τη μονή με αμαξιτό χαλικόστρωτο δρόμο που υποκατέστησε το εξαιρετικό λιθόστρωτο μονοπάτι. Ο αρσανάς είναι ένα αξιόλογο οικοδομικό συγκρότημα που περιλαμβάνει, οχυρωματικό πύργο, το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου ανεμόμυλο, νεώριο, αποθήκες και εργατόσπιτα. Στην εγγύς περιοχή του αρσανά μέσα στη θάλασσα σώζονται τα ερείπια αρχαίου πολίσματος. Η οικοδόμηση των πρώτων κτισμάτων του αρσανά ανάγεται στο τέλος του 15ου αιώνα. Το συγκρότημα πήρε την σημερινή του μορφή με τις επεμβάσεις και προσθήκες του 20ου αιώνα.

Βουρδουναριό

Το παλιό βουρδουναριό της μονής Ζωγράφου βρίσκεται βορειοανατολικά της μονής σε από στάση λίγων εκατοντάδων μέτρων απ΄αυτήν. Είναι διώροφο κτίσμα με επιμήκη κάτοψη εγκαταλειμμένο και σε προχωρημένη φθορά σήμερα.

Κιόσκι

Η μονή Ζωγράφου διαθέτει κιόσκι στον εξωτερικό της περίβολο λίγα μέτρα έξω από την κύρια πύλη της. Είναι πολυγωνική περίκεντρη κατασκευή μη ξύλινη στέγη. Η σημερινή εικόνα συντίθεται από στοιχεία της αρχικής κατασκευής συμπληρωμένα από πρόχειρες και άστοχες γενικά, επεμβάσεις.

Μύλοι

Η μονή Ζωγράφου διαθέτει στον αρσανά της τον καλύτερα σωζόμενο ανεμόμυλο. Πρόκειται για κτίσμα που διατηρεί ανέπαφη την αρχιτεκτονική του εικόνα και οροσημαίνει με την ιδιαίτερη μορφολογία του αλλά και λόγω της θέσης του ολόκληρη την χερσόνησο. Στο μεγάλο ρέμα δυτικά της μονής υπήρχε και λειτουργούσε μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, υδρόμυλος, εγκατειλημένος και απροσπέλαστος σήμερα.

Ψαρόσπιτα

Η μονή Ζωγράφου διαθέτει στην περιοχή του αρσανά της ειδικό χώρο που από παλιά χρησίμευε για την προστασία των πλεούμενων της. Είναι κτίσμα ενταγμένο στο σύνολο του οχυρωματικού πύργου με επιμήκη στοά στο ισόγειο και δωμάτια στον όροφο.

Υδραγωγείο

Η μονή Ζωγράφου υδροδοτείται σε πολλά σημεία της εσωτερικά και εξωτερικά από ένα πυκνό δίκτυο κρηνών. Το νερό διανέμεται στις κρήνες αυτές από δεξαμενή που βρίσκεται ανατολικά της μονής σε μικρή απόσταση. Το νερό άφθονο για τη μονή Ζωγράφου συγκεντρώνεται στη δεξαμενή από πηγές της γύρω ορεινής ζώνης.

Εργατόσπιτο

Η μονή Ζωγράφου διαθέτει από παλιά ένα εργατόσπιτο, κτίσμα μεγάλου όγκου που σήμερα χρησιμοποιείται σαν αστυνομικός σταθμός. Σαν εργατόσπιτο χρησιμοποιείται σήμερα το παλιό νοσοκομείο της μονής, κτίσμα διώροφο, ιδιαίτερα μεγάλου όγκου που βρίσκεται - όπως και το προηγούμενο - βόρεια της μονής σε μικρή σχετικά απόσταση. Ένα τρίτο - τέλος - εργατόσπιτο βρίσκεται στην περιοχή του αρσανά της μονής. Είναι κι αυτό διώροφο κτίσμα μεγάλης κάτοψης που έχει όλα τα τυπολογικά χαρακτηριστικά των αγιορείτικων εργατόσπιτων.

Πύργοι Ι. Μ. Ζωγράφου

Στη μονή Ζωγράφου είναι γνωστή η θέση ενός πύργου όπου κατά την παράδοση το 1276 κάηκαν οι είκοσι έξι μάρτυρες της μονής, θρύλος που απεικονίζεται και σε τοιχογραφία του Καθολικού. Η θέση του πύργου αυτού ταυτίζεται σήμερα με την θέση του μνημείου των είκοσι έξι μαρτύρων, ενώ ένας άλλος πύργος στην ΒΑ γωνία της μονής χρησιμοποιούνταν άλλοτε σαν τόπος εγκλεισμού - σωφρονισμού μοναχών της μονής. Ο πιο εντυπωσιακός βέβαια πύργος της μονής Ζωγράφου βρίσκεται στον αρσανά της, ένας απ΄τους πιο ενδιαφέροντες αλλά και καλοδιατηρημένους του Αγίου 'Ορους. Ο πύργος αυτός σε συνδυασμό με τα λοιπά όμορα κτίσματα, δηλαδή παρεκκλήσι και κελλί ,δημιουργεί ένα από τα αρμονικότερα αρχιτεκτονικά σύνολα.

Εξαρτήματα Ι. Μ. Ζωγράφου

Η μονή Ζωγράφου διαθέτει σήμερα εξαρτήματα τόσο στον ευρύτερο χώρο της , όσο και στην περιοχή των Καρυών. Στην ευρύτερη περιοχή της έχει οκτώ Καθίσματα ενώ στην περιοχή των Καρυών βρίσκονται δύο Κελλιά ( το ένα ερειπωμένο πλέον) και δύο αντιπροσωπεία της , το παλιό και το νέο. Στο κέντρο των Καρυών διαθέτει επίσης δύο κτίσματα κοσμικών χρήσεων (παλιά εργαστήρια). Πρόκειται για δύο καλοδιατηρημένα διώροφα κτίσματα που χρησιμοποιούνται σαν εστιατόριο - ξενοδοχείο και κατάστημα , αντίστοιχα.

Κελλιά

Κελλιά η Μονή Ζωγράφου διαθέτει μόνο στην περιοχή των Καρυών. Εκεί, το κελλί "Αξιον Εστιν" κατοικείται από μοναχούς της μονής Ζωγράφου, ενώ το παλιό κελλί της Αγίας Τριάδος έχει πλέον καταστραφεί. Στα κελλιά θα πρέπει να προστεθούν και το αντιπροσωπείο της μονής στις Καρυές ,με ναό της μεταμορφώσεως , χτισμένο το 1901 και το παλιό αντιπροσωπείο , μικρό κτίσμα με ναό της Αναλήψεως , τοιχογραφημένο ,κοντά στην πλατεία των Καρυών.

Καθίσματα

Καθίσματα η μονή Ζωγράφου διαθέτει οκτώ στην ευρύτερη περιοχή της. Απ΄αυτά το Κάθισμα του Αγ. Νικολάου βρίσκεται λίγα μέτρα έξω από την βόρεια πτέρυγα ενώ το κάθισμα του Αγίου Γεωργίου δεσπόζει του λόφου απέναντι από την δυτική πτέρυγα. Στο κάθισμα του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου κοντά στον αρσανά είναι εγκατεστημένο το κρασαριό της μονής. Πιο απομακρυσμένα είναι τα καθίσματα των Αγίων Πάντων , Αγίου Σπυρίδωνος, των Αγίων Αποστόλων, η Χέροβα και το Μαυροβίρι.